Waterschrijvers

Tijdens een bijeenkomst van de Vereniging voor Waterstaatsgeschiedenis, gehouden op 11 september 1992 bij het Hoogheemraadschap van Rijnland te Leiden, is door Ing. .Joop van der Tuin voorgesteld meer aandacht te schenken aan de biografie als wezenlijk deel van de geschiedschrijving en aan beknopte levensbeschrijvingen van (inmiddels overleden) auteurs uit de Nederlandse waterwereld. In dat verband zou het ook nuttig zijn te komen tot een overzicht van auteurs over wie eerder dergelijke beschrijvingen zijn gepubliceerd, een zogenoemde biobibliografie.
Eén der aanwezigen, ir. D. Vreugdenhil, gaf gevolg aan de oproep en samen met Van der Tuin heeft hij hiervoor een opzet gemaakt.  Helaas overleed hij op 6 juni 1997 en had het spreekwoord "twee weten meer dan één" geen praktische betekenis meer. Daarom is tijdens de bijeenkomst van de Vereniging op 24 mei 2000 te Doetinchem een tweede verzoek tot medewerking gedaan. Enkele aanwezigen bleken bereid een lijst van 'moeilijke gevallen' aan een nader onderzoek te onderwerpen, met name ir. J. van Duivendijk te Nijmegen, drs. A.L. Hempenius te Bedum en wijlen ir. J.J. Pilon, die zich wat dit betreft buitengewoon verdienstelijk hebben getoond.

Dit soort onderzoek bleek bijzonder tijdrovend. Telkens weer kwamen, soms geheel onverwachts, interessante feiten aan het licht. Hierdoor aangemoedigd, bleef het moeilijk een punt achter de zaak te zetten. Anderzijds groeide een onbehaaglijk gevoel, ingegeven door de gedachte dat het vele werk wel eens ongepubliceerd zou kunnen blijven liggen. Mede daarom is in 2001 een eerste voorlopige druk als werkdocument uitgebracht onder de titel Waterschrijvers. Een jaar later werd deze gevolgd door een tweede (verbeterde en zeer vermeerderde) en in 2003 een derde druk. Op deze webbladzijden is een digitale versie weergegeven van het boek. De website is nog in ontwikkeling, de lay-out moet nog verbeterd worden en de links moeten nog verder worden aangevuld.

Verantwoording

Dit is een digitale versie van het eerste biografische woordenboek over Nederland als waterland. Het bestaat uit een inleidend (thematisch) en een biografisch (alfabetisch) gedeelte. Het boek beschrijft het werk van 1087auteurs en telt een aantal registers waarmee velerlei historische informatie kan worden opgespoord.

Met hart en ziel schreven enige honderden Nederlanders over hun land van water, dijken en dammen, sluizen en stuwen, bruggen, tunnels en noemt u maar op. Kortom: over Nederland als waterland.
Wie waren deze Nederlanders die, bewust of onbewust, zoveel informatie voor het nageslacht hebben vastgelegd? Inderdaad: "vastgelegd", want velen van hen waren geen schrijvers. Ingenieurs zijn geen schrijvers, ze rapporteren aan opdrachtgevers of vakgenoten; journalisten zijn geen schrijvers, ze brengen verslag uit aan hun lezers; leraren ... enzovoort. Sommigen hebben schrijverstalent, anderen hebben er de grootste moeite mee maar hebben op hun eigen manier wetenswaardige feiten verwoord. Bovendien hebben ze al schrijvende ook iets van zichzelf in hun werk gelegd. Hoe het ook zij, het gaat hier om alle auteurs van Nederlandse literatuur op het gebied van Nederland als waterland en we noemen hen daarom kortweg: waterschrijvers.

Maar, aan welke maatstaven moet iemand voldoen om als waterschrijver in dit boek te worden vermeld? Als praktische maatstaf is gekozen dat auteurs tenminste een boek, belangrijk rapport of enige artikelen geschreven moeten hebben over (een deel van) Nederland in relatie tot het water (in ruime zin). Dit laatste moet blijken uit de titel(s) en/of inhoud van hun publicaties. Verreweg de meeste van de aldus geselecteerde schrijvers hebben hun sporen verdiend op een ander terrein dan alleen in de waterwereld. Toch zijn vooral hun pennenvruchten dikwijls verrassend en getuigen ze van een geheel eigen visie. Ruim tien procent van hen kan onmiskenbaar als productief waterschrijver worden aangemerkt. Hun namen zijn voorzien van een asterisk (*). Het zijn vooral ingenieurs, waterbouwkundigen, historici, archivarissen, geologen, archeologen, fysisch geografen, juristen, leraren, journalisten en publicisten.

Een vraag van heel andere aard is, of niet ook de levenden onder ons in aanmerking zouden moeten komen voor vermelding in dit boek. Inderdaad zijn er die, volgens eerder genoemde maatstaven, zeker vermeld zouden moeten worden. Echter rijst dan de lastige vraag, welke leeftijdsgrens moet worden aangehouden. Bovendien zou dat een gevoel van oneerbiedigheid oproepen, alsof deze mensen nu al 'uitgeschreven' zijn. Om deze redenen is besloten, als eerbetoon, alleen niet-meer-in-leven-zijnde personen te vermelden.

Schrijvers en Waterschrijvers

"Vanwaar dit onderscheid?" zult u zich afvragen. "Is een waterschrijver dan geen schrijver?" Ja, een waterschrijver is een schrijver, maar het bijzondere is dat hij vooral het water kiest als onderwerp van zijn pennenvruchten. Maar het woord 'waterschrijver' zult u in geen enkel woordenboek tegenkomen; het bestaat niet, of beter: het bestond niet totdat dit boek werd samengesteld. Vanaf 1992 verzamelde ik biografische gegevens van Nederlanders die ooit over Nederland als waterland hebben geschreven. Sommigen vond ik inderdaad als 'schrijver' vermeld in één of meer van de biografische woordenboeken; de meesten echter, moest ik met een lantaarntje zoeken. Dat heeft verschillende oorzaken waarvan ik er twee wil noemen.

Elk biografisch woordenboek moet zich beperken in de omvang ofwel in het aantal te beschrijven personen. Schrijvers over wie eerder gepubliceerd werd en een zekere bekendheid genieten, mogen vanwege die bekendheid uiteraard niet onvermeld blijven en krijgen daardoor nog meer bekendheid dan ze al hadden. Een aanvulling met nieuwe 'sterren' en veelbelovende debutanten zou dan de essentie vormen van het nieuwe biografische woordenboek dat zich daardoor onderscheidt van de bestaande edities. Maar daar hangt een prijskaartje aan dat velen niet willen betalen; zij willen gewoon weer breeduit lezen over de bekende Leeghwater en Lely. Maar in de periode tussen Leeghwater en Lely en ook daarna, hebben grote veranderingen plaatsgevonden in ons lage land en zijn er vele Nederlanders die daaraan, behalve hun werk en leven, ook hun naam als 'schrijver' hebben verbonden. Sommigen van hen treffen we aan in een verouderde 'Wie is Wie', maar een encyclopedie of biografisch woordenboek kent hen niet. En zo komt het dat Nederlanders weliswaar trots zijn op hun waterstaatsverleden, maar bij hoge uitzondering tien namen kunnen noemen van verdienstelijke landgenoten die in de voetsporen traden van de twee eerdergenoemde waterstaatsfiguren.
De tweede oorzaak waarom ik zovele waterschrijvers met een lantaarntje moest zoeken ligt in het feit dat de personen die ik 'waterschrijvers' noem, weliswaar heel boeiend en kundig hebben geschreven, maar door hun specialisme worden beschouwd als behorende tot 'hun' vak en niet tot dat van de ‘schrijver’. Zo zocht ik tevergeefs de namen van vele journalisten, leraren en historici, maar ook van ingenieurs, waterbouwkundigen, archeologen en geografen die aantoonbaar schrijverstalent aan de dag hebben gelegd.

Dit boek nu is samengesteld om in de hiervóór geschetste leemte te voorzien. Het mag daarbij gezien worden als een eerbetoon aan de vele Nederlanders die geschreven hebben over ons land in relatie tot het water. Zoals in de inleiding is uiteengezet, noemen we hen waterschrijvers en gaan we daarmee tevens de oeverloze discussie over 'wat is een schrijver?' uit de weg. De meeste waterschrijvers hebben hun sporen verdiend op een ander terrein dan in de waterwereld maar zijn in dit boek vermeld om de eenvoudige reden dat ze ooit tenminste iets hebben geschreven over ons land in relatie tot het water.

Inhoud van het boek

De hoofdstukken kunt u openen door op de hoofdstuktitel te klikken

  1. (ROMAN)SCHRIJVERS
    1.  Enige algemeen-bekende schrijvers   
    2.  Andere bekende schrijvers
    3.  Minder-bekende schrijvers
  2.  OVER HET ONTSTAAN VAN NEDERLAND ALS WATERLAND
  3.  UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE LAGE LANDEN
    1. Algemene - en waterstaatsgeschiedenis
    2. Archeologische aspecten
    3. Regionale geschiedenis
    4. Waternamen
  4. DE BESCHRIJVING VAN NEDERLANDS ALS WATERLAND
    1. Algemene en historische geografie
    2. Regionale geografie
    3. De zee
    4. De voormalige Zuiderzee
    5. Stormvloeden en overstromingen aan zee
    6. Rivieren en rivieroverstroming
  5. LEVEN IN EN OM HET WATER
    1. Het water- en polderlandschap
    2. Wat er in het water leeft
    3. Waterkwaliteit en watervervuiling
  6. WATERBOUW EN WATERSTAAT
    1. Algemeen
      1. Prominente waterstaatkundigen
      2. Andere prominenten
      3. Hoogleraren waterbouwkunde
      4. Schrijvers van hand- en leerboeken
      5. Redacteuren van vaktijdschriften en andere journalisten
    2. De zorg om droge voeten
      1. De Deltawerken
    3. Land uit water
      1. Plannen tot afsluiting van de Zuiderzee
      2. De Zuiderzeewerken
    4. Waterbeheer
      1. Rivierbeheer
    5. Havens, vaarwegen, bruggen en tunnels
      1. De havens en vaarwegen van Amsterdam
      2. De havens en vaarwegen van Rotterdam
      3. Vaarwegen in het midden en zuiden van ons land